«Ό,τι φτιάξαμε το πήραμε από τον λαό και στον λαό το επιστρέφουμε», έλεγε ο ίδιος. «Ο καλλιτέχνης που ζει και δημιουργεί μέσα στην πάλη, εξασφαλίζει ξεχωριστή θέση για το έργο του», δήλωνε επίσης. Το μεγαλειώδες έργο του είναι η λαμπρή απόδειξη για αυτό. 

Το έργο του αφηγείται τα βάσανα και τους αγώνες του λαού μας ολόκληρο τον 20ό αιώνα. Ο ίδιος δεν ήταν ένας απλός μάρτυρας αυτών των γεγονότων, αλλά συμμετείχε ενεργά. Και τα εξιστόρησε με τη μαγική μουσική του και τους υπέροχους στίχους των ποιητών μας. 

Αυτό άλλωστε είναι, όπως ανέφερε και ο Δ. Κουτσούμπας στον αποχαιρετισμό του, «το μυστικό της μεγάλης, της αληθινής Τέχνης, της Τέχνης που συλλαμβάνει τον σφυγμό της εποχής και αφουγκράζεται το επερχόμενο. Να αντλεί τη δύναμή της από την ανθρωπιά, από τα βάσανα, τους καημούς, τις μνήμες και τις ελπίδες του λαού, και αυτήν την ανθρωπιά να την επιστρέφει πάλι στους δημιουργούς της. Μια βαθύτερη όμως συνείδηση της ανθρωπιάς: Τη συνείδηση της δύναμης, που μόνο ο άνθρωπος μέσα σε όλα τα πλάσματα διαθέτει, να υποτάσσει τον κόσμο γύρω του, στην ανάγκη του για δίκιο και ευτυχία, να τον μετασχηματίζει στα μέτρα του».

Ήταν ο πρώτος που έβαλε στο στόμα του απλού λαού τα λόγια μεγάλων ποιητών. «Οι μεγάλοι ποιητές ανήκουν στους εργαζόμενους, στον λαό. Μόνο αυτοί μπορούν να τους καταλάβουν», είχε πει ο ίδιος. «Έφερε την ποίηση στο τραπέζι του λαού, πλάι στο ποτήρι και το ψωμί του», όπως έγραφε γι’ αυτόν ο Ρίτσος. Μίλησε με τη μελοποίηση των μεγάλων ποιητών μας στη λαϊκή ψυχή ακόμα και μέσα από απαιτητικές και ασυνήθιστες στο λαϊκό αυτί μουσικές φόρμες.

Τα πρώτα χρόνια της καλλιτεχνικής του δημιουργίας ήταν αφιερωμένα αποκλειστικά στη συμφωνική μουσική. Στη συνέχεια πέτυχε ένα μοναδικό πάντρεμα ανάμεσα σε πιο κλασικά μοτίβα και τη λαϊκή μας μουσική. 

Η μελοποίηση του «Επιτάφιου» του Γιάννη Ρίτσου, που κυκλοφόρησε το 1960, ήταν μια τομή. Εξηγώντας αυτό το καινούργιο που έφερε ο  «Επιτάφιος» στην ελληνική μουσική, σημείωνε: «Ήταν ένας κύκλος τραγουδιών. Ήταν ακόμα η καθιέρωση του λαϊκού τραγουδιστή και του λαϊκού μουσικού οργάνου (μπουζούκι) ως αυθεντικών εκφραστών του γνήσιου ποιητικού πάθους. Ήταν, τέλος, μια νέα μορφή επικοινωνίας με την καθιέρωση της λαϊκής συναυλίας, που έσπαζε τους παραδοσιακούς τρόπους παρουσίασης, ερμηνείας και επικοινωνίας και έφερνε σε άμεση επαφή τους δημιουργούς και τους ερμηνευτές με τις μάζες».

Το 1964 κυκλοφόρησε το «Άξιον Εστί» σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη, το οποίο συνοψίζει σε μία μόνο κορύφωση όλες του τις σκέψεις, τις προθέσεις και τις απόπειρες όσον αφορά τη δημιουργία ενός νεοελληνικού λαϊκού μουσικού έργου, όπως είχε πει. 

Το 1966 μελοποίησε τη «Ρωμιοσύνη» του Γιάννη Ρίτσου, μετά από έναν άγριο ξυλοδαρμό του από την Αστυνομία. Ήταν το πρώτο έργο που παρουσιάστηκε σε μεγάλη λαϊκή συναυλία σε γήπεδο, αφού δεν ήταν αρκετές πια οι μικρές αίθουσες. «Ο Γιάννης Ρίτσος, καθισμένος ακριβώς πίσω μου, ρουφούσε τη συγκλονιστική στιγμή με όλους τους πόρους της ψυχής του. Δεν ήταν μόνο η μουσική, η ποίηση, το τραγούδι. Ήταν προπαντός αυτή η μυστική μέθεξη όλων αυτών των χιλιάδων, που μέσα απ' τη "Ρωμιοσύνη", ξαναζούσαν μέσα τους και ξαναδημιουργούσαν ιδεατά το μέγα όνειρο που είχαν όλοι μαζί ζήσει, αφού οι ίδιοι το είχαν πρώτα δημιουργήσει...», θυμόταν αργότερα ο συνθέτης.

Μετά την πτώση της δικτατορίας, η μουσική του Μίκη ακούστηκε σε μεγάλες συγκεντρώσεις. Η συναυλία του 1974 στο Στάδιο Καραΐσκάκη έχει μείνει στην Ιστορία, με τον Μίκη Θεοδωράκη να διευθύνει στη σκηνή και να τραγουδάει δακρυσμένος, ενώ ο κόσμος τον ακολουθούσε με πάθος.